Thái Lan - "góc tối" trên đường công nghiệp hóa, Kỳ 1: Hồ sơ của 300 cái chết
Thứ Sáu, 14/01/2011, 06:27 (GMT+7)
Thái Lan - "góc tối" trên đường công nghiệp hóa
TT - Khi tôi ghé nhà ông Lung Noi, có khoảng 15 người dân, phần lớn đã đứng tuổi ngồi đợi. Họ đều là những cư dân sống quanh Khu công nghiệp Map Ta Phut, ít nhiều bị ảnh hưởng và có người thân chết vì ô nhiễm từ Khu công nghiệp Map Ta Phut.
| Ông Lung Noi (phải) trò chuyện với tiến sĩ Penchom về mối họa mà gia đình ông gặp phải - Ảnh: Hồng Vân |
“Đặc sản” Map Ta Phut
Ông Lung Noi là một trong những cư dân sinh sống lâu năm nhất ở Ban Chang, tỉnh Rayong. Năm người thân gồm mẹ ruột, con dâu, con rể, cháu gái và gần đây nhất là vợ ông đã chết vì bệnh ung thư do các chất ô nhiễm trong nước và không khí thải ra từ các nhà máy ở Map Ta Phut. Yêu thương của ông dồn vào đứa cháu trai mà ông luôn xoa đầu, đùa giỡn. Ở tuổi 78, ông Lung Noi đã mắc bệnh phổi nhiều năm nay.
Những chùm lá xoài queo quắt đầy bụi bặm trên mảnh vườn khô khát. Mỗi một cây từng cho thu nhập 2.000 baht/năm, cả vườn là 100.000 baht/năm. Nay thì chưa đến 500 baht/cây/năm. Mùa nắng đã vậy, mùa mưa những vườn cây được tưới bằng mưa acid.
Trước khi công nghiệp hóa, ở Map Ta Phut 35% cư dân sống bằng nông nghiệp, 35% cư dân sống bằng hoạt động du lịch, số còn lại là chủ các cơ sở sản xuất gia đình: làm nước mắm, mắm ruốc, cá khô... Nay thì có đến hơn 80% ngành công nghiệp nặng, 16% dịch vụ du lịch và chỉ còn khoảng 3% làm nông nghiệp.
Những bãi biển xinh đẹp được san lấp để xây cảng và nhà máy. Nông dân không còn nước tưới cây vì nguồn nước được ưu tiên cho nhà máy. Bất bình, người dân liên kết thành lập Mạng lưới cư dân miền Đông và gửi thư khiếu nại khắp nơi. “Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ biểu tình chống lại cái gì. Tất cả những gì chúng tôi biết là trồng cây” - Lung Noi tâm sự, ánh mắt nhìn xuống đôi chân đen sạm một đời lão nông.
Đôi chân này đã miệt mài cất bước trong những cuộc đi bộ phản đối. Khi Lung Noi đi bơm nước, từ lòng đất một luồng nước đục vàng trào ra. Mọi người đưa tay bịt mũi. Đã 10 năm nay người dân phải bịt mũi như vậy. Có lần một đại diện Khu công nghiệp Map Ta Phut đến nhà Lung Noi đối thoại, người dân đã mời ông ta một ly nước giếng “đặc sản Map Ta Phut”.
GDP và những con sò
Những công ty, xí nghiệp đã biến Map Ta Phut thành nơi có GDP cao nhất của Thái Lan. Cộng đồng ở Map Ta Phut chia rẽ thành hai nhóm: nhóm ủng hộ công nghiệp hóa và nhóm đòi hỏi “công lý phát triển” với ý nghĩa phát triển gắn liền chất lượng sống và an ninh môi trường, tài nguyên nước và mọi thứ phải chia đều cho mọi thành phần dân cư.
Một nghiên cứu do Ranee Hassarungsee và Suntaree Kiatiprajuk thuộc Viện Nghiên cứu xã hội Đại học Chulalongkorn thực hiện đã chỉ ra bốn mối nguy từ Map Ta Phut, gồm ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước, lén xả chất thải nguy hại - xói lở bờ biển và tổn hại sức khỏe.
Mức độ các chất có khả năng gây ung thư trong không khí ở Map Ta Phut vượt tiêu chuẩn từ 60-3.000 lần. 1.000 học sinh và thầy cô Trường Map Ta Phut Panphittayakarn bị ảnh hưởng, phải nhập viện vì hít phải khí độc. Năm 2005, trường buộc phải di dời khỏi vị trí ban đầu 5km.
Tiến sĩ Penchom Saetang, Tổ chức Cảnh báo và tái tạo sinh thái Thái Lan, cho biết nạn đổ lén chất thải công nghiệp và xói lở bờ biển liên tục diễn ra. Người dân thỉnh cầu nhiều lần để chấm dứt việc mở rộng diện tích của khu công nghiệp, nhưng không được sự quan tâm từ Ban điều hành Khu công nghiệp Thái Lan (Industrial Estate Authority of Thailand - IEAT).
Từ năm 1999, Văn phòng Tài nguyên thiên nhiên và chính sách môi trường được báo động rằng tình trạng ô nhiễm không khí ở Map Ta Phut đã vượt ngưỡng chịu đựng của vùng và mọi hoạt động đầu tư mới phải chấm dứt. Cảnh báo này không được IEAT thừa nhận, các hãng xưởng tiếp tục mở rộng hoạt động.
Người dân ở Map Ta Phut chỉ ra mối nguy hại thứ năm: các loại thủy sản như nghêu, sò, cá, cua bị nhiễm độc kim loại nặng. Họ phát hiện những con cua có vỏ mềm oặt, những con cá bị dị tật và những con nghêu, sò to lớn khác thường bằng bàn chân em bé. Dân địa phương không dám ăn. Một nghiên cứu của Pensupa Sripromtong và Renu Vejaratpimol, cán bộ môn sinh học, ngành khoa học thuộc Trường đại học Silpakorn, cũng xác định thịt sò ở khu vực Map Ta Phut có hàm lượng chất độc cao. Hai nhà khoa học này khuyến cáo chất độc tác động đến chức năng di truyền của sò.
Cuộc đấu tranh đòi công lý cho phát triển của người dân Map Ta Phut đã vĩnh viễn thay đổi pháp luật Thái Lan. Vương quốc đã sửa luật hiện hành, theo đó đánh giá tác động sức khỏe (HIA) trở thành một yêu cầu bắt buộc trong luật, cùng với đánh giá tác động môi trường (EIA). Cái tên Map Ta Phut trở thành bài học cho cách nhìn mới về phát triển.
Anh Jareon Dejkum, một người dân Map Ta Phut, nhắc đi nhắc lại với tôi: “Hãy nói với chính phủ của nước bạn đừng để chuyện tương tự xảy ra!”.
HỒNG VÂN
----------------------------------------------
Người dân hào hứng chờ đợi con đập hoàn thành như một cuộc đổi đời, phát triển, nhưng rồi một ngày họ mở mắt ra và thấy trên 100 loài cá tôm biến mất. Nước mắt đã chảy...
Kỳ tới: Nước mắt trên đập thủy điện
Thứ Bảy, 15/01/2011, 05:04 (GMT+7)
Thái Lan - "góc tối" trên đường công nghiệp hóa
TT - Đập thủy điện Pak Moon sản xuất lượng điện chưa đủ cung cấp cho ba trung tâm mua sắm Siam Paragon, MBK và Central World tại thủ đô Bangkok, nhưng đã làm 1.700 gia đình phải di dời, hơn 6.200 gia đình mất sinh kế, hơn 20.000 người bị tổn thất thu nhập và thiệt hại, 116 loài cá, 40 loài thực vật ăn được, 10 loài măng tre, 45 giống nấm bị biến mất, sản lượng cá giảm đến 80%.
Lối thoát để giúp cá vượt qua bức tường đập Pak Moon đã không thành công - Ảnh: Hồng Vân |
Con đập này là một trong tám bài học thất bại của thủy điện toàn cầu được Hội đồng Đập thủy điện thế giới nêu tên.
Tan tác làng chài
Mặt trời chưa tỏ, chúng tôi ngồi trên xe tải với một người dân ở Pak Moon, tỉnh Ubon Ratchathani, miền đông bắc Thái Lan, đi chợ mua cá về bán, đó là sự thật trớ trêu ở một làng chài. Tháng 7 là mùa cá đang về và cửa đập phải được mở theo cam kết của chính phủ nhưng không hiểu sao vẫn đóng chặt, bất chấp sự nóng ruột của ngư dân.
Người dân cho biết đã quá kiệt quệ về tài chính và mệt mỏi vì phải đi kiện suốt nhiều năm qua về con đập “bất nhơn” đã làm họ tha phương cầu thực, làm thuê mướn khắp nơi trên đất nước.
Con đập Pak Moon được giới học thuật cho rằng hội đủ các yếu tố của một công trình “khuyết tật”. Đó là: (1) không có sự tham gia của người dân bị ảnh hưởng vào quá trình quyết định dự án, (2) thiếu sót trong đánh giá tác động môi trường, (3) thông tin sai của chính phủ, (4) có tính “chính trị” và sự tham gia của quân đội vào quá trình xây dựng, (5) thiếu sự giám sát của Ngân hàng Thế giới, (6) phương án giảm thiểu tác hại không hiệu quả, và (7) sự suy giảm toàn bộ hệ sinh thái của con sông nuôi sống hàng ngàn người dân diễn ra quá trầm trọng. |
Giai đoạn năm 1990-1997 là thời điểm đập thủy điện Pak Moon bị phản đối quyết liệt. Hơn 2.500 hộ dân làng chài nhiều lần tụ tập đòi được giải quyết sinh kế. Biểu tình chống lại đập Pak Moon là một trong những cuộc biểu tình tái đi tái lại thuộc dạng lâu nhất trên thế giới.
Các nghiên cứu đã kết luận một sự thật khó chịu với Chính phủ Thái Lan: “Đập Pak Moon lẽ ra không nên được xây dựng” và khuyến cáo dòng sông phải được chảy tự do. Tuy nhiên, bất chấp sự giận dữ của người dân, tại thời điểm bài viết hoàn thành đập Pak Moon vẫn còn trơ trơ.
Người dân Pak Moon đã dựng một ngôi nhà đơn sơ gọi là Hợp tác xã Pak Moon, trưng bày hình ảnh về một cuộc sống giàu có trước đây để tố cáo với mọi người về sự mất mát.
Từng có thời điểm vào tháng 6-2001, trước áp lực của người dân, Chính phủ Thái đồng ý xả cửa thủy điện Pak Moon và cho tiến hành các cuộc điều tra về tác động xã hội của con đập, số lượng đàn cá và sự phục hồi của hệ sinh thái. Nhóm nghiên cứu của Trường đại học Ubon Ratchathani đã đề nghị chính phủ mở cửa đập thủy điện Pak Moon trong năm năm liên tục nhưng đề nghị này bị từ chối. Nhà chức trách quyết định đóng cửa đập tám tháng mỗi năm. Tháng 11-2002 đập Pak Moon đóng cửa trở lại, châm ngòi một cuộc biểu tình chỉ một tháng sau đó.
Nước mắt người dân
Ở tỉnh Phrae, miền bắc Thái Lan, dân địa phương đã thành công trong việc cản trở việc triển khai dự án đập thủy điện, sau chuyển thành đập thủy lợi Kang Sua Teng suốt 20 năm qua. Giới chức trung ương và địa phương vẫn luôn khẳng định cần phải xây dựng đập này, lần gần đây nhất là vào tháng 9-2010 bởi Phó thủ tướng Sanan Kachornprasart.
Một người dân địa phương cho biết: “20 năm trước chúng tôi chỉ biết thủy điện là tốt đẹp. Những người bán dạo đến làng mua gạo, mua cá đã làm chúng tôi sáng mắt. Họ nói mình là người bị di dời bởi đập thủy điện Sirikit (xây dựng năm 1973), con đập mang tên hoàng hậu Thái Lan ở tỉnh Uttaradit, một vùng đất giàu có, sản vật, cá tôm dồi dào. Từ khi đập thủy điện Sirikit được xây dựng, nhiều người dân phải tha hương”.
Trong thời gian ở Thái Lan, tôi nghe kể đập Pa Sak, tỉnh Lopburi, một đập thủy điện có ý nghĩa chiến lược trong việc điều tiết nước, giải quyết tình trạng thiếu nước ở vùng Bangkok là con đập có số tiền đền bù cao kỷ lục trong lịch sử Thái Lan. Vào những năm 1980, người dân trong vùng bị ảnh hưởng đã không đồng tình, thậm chí đã biểu tình phản đối dự án. Hơn 10 năm liền dự án bị trì trệ và không thể triển khai.
Ngày nay, khi tìm kiếm cụm từ “Pa Sak Dam” trên Internet, người ta sẽ đọc được những thông tin màu hồng tươi đẹp. Nhiều bài báo còn giới thiệu hồ chứa Pa Sak là một điểm tham quan điển hình của tỉnh Saraburi. Nhưng phải ở Thái Lan mới hiểu những điều không nói nên lời của những người phải ra đi.
Do người Thái phản đối rất mạnh mẽ các dự án thủy điện xây dựng trong nước, Tổng công ty Điện lực Thái Lan đã tìm đến các nước láng giềng.
Mâu thuẫn và quan ngại quốc tế đã nảy sinh từ đây khi Lào trở thành cục pin được các nước khát điện như Trung Quốc và Thái Lan nhắm vào. Ít nhất bốn dự án thủy điện khác đang được triển khai tại Lào bởi các nhà đầu tư Thái Lan. Ngoài ra, Thái Lan còn quan tâm xây dựng nhiều dự án thủy điện trên các nhánh của sông Mekong và phát triển điện than ở Lào, với ít nhất một nhà máy điện than ở tỉnh Hong Sa, láng giềng của tỉnh Nan ở miền bắc Thái Lan. Họ cũng ngỏ ý muốn xây đập thủy điện ở Myanmar trên các con sông Salween và sông Mekong. Người dân Thái đang lo ngại một khi các dự án được triển khai ở ngoài Thái Lan với các chuẩn mực thấp hơn, người dân nước sở tại sẽ phải hứng chịu những gì người Thái trải qua cách đây 20 năm...
HỒNG VÂN
______________
Một dự án xử lý nước thải “lớn nhất Đông Nam Á” được vay tiền nước ngoài để xây. Người dân phát hiện dấu hiệu của nhóm lợi ích: các quan chức đã dựng lên hàng loạt công ty con để trục lợi từ công trình...
Kỳ tới: Quyền lực nhân dân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét