Chủ Nhật, 16/01/2011, 04:12 (GMT+7)
Thái Lan - "góc tối" trên đường công nghiệp hóa
TT - Klong Dan thuộc tỉnh Samut Prakarn, Thái Lan. Mặc dù chỉ cách Bangkok 20km về phía đông, từ lâu cuộc sống 60.000 cư dân phụ thuộc vào nghề cá và nuôi nghêu sò.
| Ảnh: Katherin |
Cuộc đấu không cân sức
| Trên con thuyền đưa chúng tôi đến hiện trường nơi xây dựng nhà máy, chị Dawan Chantarahassadi (ảnh) tâm sự: “Mỗi khi thấy rã rời, tôi nhờ một người bạn chở tôi ra rừng mắm. Khi nhìn muôn vàn sự sống được hồi sinh ở đây, tôi lại thấy mình có sức sống để tiếp tục đi theo những gì trái tim mình tin tưởng”. |
Theo đó, hai nhà máy xử lý nước thải riêng biệt sẽ được xây dựng ở nơi tập trung khoảng 5.000 nhà máy, xí nghiệp. Tuy nhiên, vào thời điểm ADB chấp thuận khoản vay bổ sung trị giá 80 triệu USD, địa điểm thực hiện dự án được dời đến Klong Dan, cách vị trí ban đầu 20km. Tại đây, họ có kế hoạch mới là xây dựng một nhà máy xử lý nước thải quy mô lớn nhất Đông Nam Á, xử lý 525.000m3 nước thải mỗi ngày, bao gồm cả kim loại nặng và chất thải độc hại.
Quỹ Hợp tác kinh tế hải ngoại Nhật Bản (sau này là Tổ chức Hợp tác quốc tế Nhật Bản - JICA) cũng xuất một khoản vay 50 triệu USD cho dự án này. Sau khi thay đổi địa bàn xây dựng, tổng ngân sách của dự án nhà máy xử lý nước thải tăng đến 687 triệu USD (59% vốn do Chính phủ Thái Lan đầu tư).
Cư dân Klong Dan chỉ biết đến sự có mặt của dự án khổng lồ này vào cuối năm 1998. Lập tức họ chỉ ra ngay những thiếu sót nghiêm trọng của siêu dự án. Từ việc nó không được trang bị để xử lý kim loại nặng và chất thải độc hại, được xây dựng trên một nền đất không an toàn, không có báo cáo đánh giá tác động môi trường... cho tới những nhập nhằng thu lợi từ việc bán khoảng 3.040.000m2 đất cho nhà máy với giá cao ngất so với giá thực...
Bức xúc, cư dân Klong Dan bắt đầu tập dùng Internet để tìm tài liệu, đọc về luật môi trường, liên hệ với nhà tài trợ là ADB để kêu gọi cơ quan này ngừng tài trợ cho dự án. Thậm chí họ phải tập chơi chứng khoán để có được thông tin về những công ty tham gia dự án này và những ai đứng sau nó.
Nông dân, ngư dân, tiểu thương ở Klong Dan phân công nhau dốc tiền túi đi khắp trong và ngoài nước vận động các nhà tài trợ cho dự án cũng như những người yêu môi trường lắng nghe lý lẽ của họ. Năm 2001, chị Dawan Chantarahassadi lần đầu tiên đi Honolulu, Hawaii, Mỹ nhân cuộc họp hằng năm lần thứ 34 của ADB. Khi trình bày nguyện vọng của người dân Klong Dan với ông Tadao Chino, chủ tịch ADB, chị siết rất chặt tay ông để mong những lời nói từ trái tim mình đến được trái tim người đối diện.
Chị Dawan, nữ thủ lĩnh cộng đồng ở Klong Dan, cho biết: “Đó là cuộc đối đầu không cân sức giữa một bên là người dân không có sức mạnh tài chính, không địa vị, không có thông tin và một bên là các nhà chính trị hàng đầu, các công ty nhiều tiền, và những cố vấn viên là tiến sĩ. Nhiều lúc chúng tôi không tin mình có thể thuyết phục họ”.
Hành trình chiến thắng
Tháng 5-2000, chị Dawan là một trong 200 người dân Klong Dan đến gặp các chuyên gia kỳ cựu của ADB ở Chiang Mai tại hội nghị hằng năm lần thứ 33 của ADB để thuyết phục ngân hàng này ngưng tài trợ cho dự án.
Tháng 6-2000 có cuộc họp giữa một nhóm chuyên trách của ADB và người dân ở Klong Dan. Cuối năm 2000, người dân Klong Dan gõ cửa cơ quan chống tham nhũng của ADB để cảnh báo về dự án “có vấn đề” này. Tháng 3-2001, ADB quyết định cử một nhóm chuyên gia độc lập xem xét lại dự án nhà máy xử lý nước thải.
Tháng 4-2001, người dân Klong Dan điền vào thư khiếu nại chính thức gửi đến cơ quan thanh tra của ADB. Theo thủ tục, cơ quan thanh tra phải điều tra thực tế tại Klong Dan, tuy nhiên Chính phủ Thái Lan đã không cho phép các thành viên ban thanh tra vào Thái Lan. Do đó, ban thanh tra đã hoàn tất báo cáo vào tháng 12-2001 mà không gặp trực tiếp người dân Klong Dan. Báo cáo này thừa nhận ADB đã vi phạm nhiều điều khoản và thủ tục của chính mình. Tin xấu: lãnh đạo ADB đã phủ quyết các kết luận của ủy ban thanh tra!
Ngày 25-3-2002, ban giám đốc ADB thảo luận về trường hợp của Klong Dan nhưng tránh không có quyết định rõ ràng nào về chuyện vi phạm các chính sách và thủ tục.
Sự thay đổi cuối cùng lại đến từ phía Thái Lan. Cựu thủ tướng Thaksin Shinawatra, người lên nắm quyền năm 2001, đã đến Klong Dan vào tháng 5-2002 và nói trước người dân Klong Dan rằng “dự án này không minh bạch”. Chính quyền Thaksin sau đó đã thành lập nhiều ủy ban, tiến hành nhiều nghiên cứu đánh giá. Ngày 24-2-2003, ông Prapat Panyachartrak, người sau này là bộ trưởng Bộ Tài nguyên thiên nhiên và môi trường, yêu cầu đình chỉ thi công nhà máy với lý do có sai sót trong bản hợp đồng dự án. Người ta phát hiện nhiều quan chức đã lập nhiều “công ty con” để trục lợi trong “siêu dự án” này.
Sau đó, ngày 13-1-2004, cơ quan kiểm soát ô nhiễm đã xét xử 19 công ty tư nhân và cá nhân tại Tòa án hình sự Vương quốc Thái Lan, trong đó có ông Vattana Asavahame, cựu phó bộ trưởng Bộ Nội Vụ, vì đã dùng giấy chứng nhận đất đai bất hợp pháp cho mảnh đất xây dựng dự án và bán nó cho cơ quan kiểm soát ô nhiễm với giá “trên trời”. Vào tháng 3-2004, Bộ Địa chính công bố giấy tờ về mảnh đất 3.040.000m2. Văn bản này vô hiệu hóa hợp đồng của chính quyền với bên thi công.
Ngày 14-6-2007, Ủy ban Quốc gia chống tham nhũng Thái Lan (NCCC) kết luận chín quan chức cao cấp, trong đó có ông Vattana, có liên quan đến việc sử dụng giấy tờ đất đai bất hợp pháp và quyết định chuyển sự vụ đến tòa án hình sự tối cao. Ông Vattana đã trốn khỏi Thái Lan và không xuất hiện tại tòa. Ông bị tuyên phạt vắng mặt 10 năm tù giam.
Tháng 10-2009, tòa án quận Dusit cũng có phán quyết về trường hợp Klong Dan nhưng cuối cùng bản án được hoãn đến tháng 11 cùng năm, do ông Vattana không xuất hiện tại tòa. Tòa công bố lệnh bắt ông Vattana.
Dự án Nhà máy xử lý nước thải Samut Prakarn bị bãi bỏ hoàn toàn.
Giờ đây, đi dọc các con kênh (Klong có nghĩa là kênh trong tiếng Thái) ở Klong Dan, rừng mắm, đước, vốn một thời được chặt trắng để phục vụ việc xây dựng nhà máy và lắp đặt đường ống dẫn nước thải đã hồi sinh. Phía sau cánh rừng bạt ngàn này là một nhà máy xử lý nước thải khổng lồ đã hoàn tất 95%, 23.000 tỉ baht được chi ra giờ bị bỏ hoang.
Riêng chị Dawan đã xài đến đồng tiền cuối cùng trong nhà cho cuộc vận động sống còn của cư dân xứ chị. Khi câu chuyện thành công cũng là lúc chị khánh kiệt, phải sang New Zealand làm thuê để lo cho cuộc sống riêng của mình... Sau hai năm, chị trở về để tiếp tục cống hiến cho cộng đồng. Hiện chị đang cộng tác với Tổ chức EARTH (Ecological Alert and Recovery Thailand - Tổ chức Cảnh báo - tái tạo sinh thái Thái Lan).
HỒNG VÂN
__________
Trong hoàn cảnh khắc nghiệt của môi trường sống bị xâm hại nghiêm trọng, đã xuất hiện những con người biết quên mình, hi sinh vì lợi ích chung của cộng đồng...
Kỳ cuối: Thủ lĩnh môi trường
Tuổi Trẻ Online:
Thứ Hai, 17/01/2011, 06:04 (GMT+7)
Thái Lan - "góc tối" trên đường công nghiệp hóa
TT - Khoảng 15 năm trở lại đây ở Thái Lan, những khu công nghiệp, nhà máy nhiệt điện, đập thủy điện được lên kế hoạch xây dựng ở đâu thì ở đó người dân yêu cầu được góp ý và đối thoại về tương lai của địa phương họ.
| Thủ lĩnh cộng đồng Jintana (bìa phải) nói chuyện với báo giới và những nhóm nghiên cứu môi trường - Ảnh: Hồng Vân |
Những thủ lĩnh môi trường xuất thân từ cộng đồng dần xuất hiện. Họ đòi hỏi các tập đoàn phải có trách nhiệm xã hội, có lương tâm với môi trường chứ không chỉ nhắm mắt kiếm tiền. Hoàn cảnh và lịch sử đã chọn những tiểu thương, nông dân, thầy cô giáo làm người anh hùng của đời thường.
Giá của một thủ lĩnh
Ông Narong Klomglom, chủ tịch thị xã Klong Dan, một trong số ít thủ lĩnh làm cho chính quyền, đã đứng về phía người dân phản đối sự có mặt của nhà máy xử lý nước thải ở Klong Dan cho biết: “Trong giai đoạn căng thẳng, chúng tôi phải mặc áo chống đạn và luôn cảnh giác sự an toàn của mình”.
| Ở tỉnh Prachuap Khiri Khan, một dự án điện than được dự kiến xây ở Bo Nok. Anh Charoen Wat-Aksorn, một thủ lĩnh cộng đồng, đã bị bắn chết vào ngày 22-6-2004. Sự việc xảy ra sau khi anh trở về nhà từ cuộc gặp với Ủy ban quốc gia điều tra về chống tham nhũng đề nghị họ điều tra các viên chức địa phương. Từ năm 2001 đến thời điểm Charoen bị ám sát, có 16 nhà hoạt động vì môi trường và nhân quyền ở Thái Lan bị ám sát hoặc mất tích. Vợ góa của Charoen, chị Korn-uma Pongnoi đã tiếp tục vai trò thủ lĩnh của chồng. |
Đang nói chuyện với chúng tôi, chị Dawan - nữ thủ lĩnh cộng đồng ở Klong Dan - nhận được điện thoại từ một cơ quan chống tham nhũng thuộc nhà nước ở Chiang Mai mời đến chia sẻ kinh nghiệm.
Dawan cho biết chị sẵn sàng tham gia nếu ban tổ chức mua thêm một vé máy bay cho người bảo vệ chị. “Tôi không thể đi đâu một mình. Hãy dùng tiền các vị định trả thù lao cho tôi để mua vé máy bay cho người đó”.
Từ sau năm 2003, khi nhà máy xử lý nước thải ở Klong Dan bị đình chỉ, các hoạt động phản đối của người dân lắng xuống, nhưng sự an toàn của những thủ lĩnh môi trường vẫn là một dấu hỏi.
Nhiều lần chị Dawan nhận được những cuộc điện thoại gợi ý những điều tốt đẹp từ phía dự án. “Tôi ghi âm mọi cuộc điện thoại và phát lại cho anh chị em trong cộng đồng được biết”.
Trong khi đó, Jintana Kaewkao, người mạnh mẽ chỉ trích dự án xây dựng nhà máy điện than công suất 1.400 MW ở Ban Krut, tỉnh Prachuap Khiri Khan, thuộc miền Nam Thái Lan, được hỏi “mua” với giá 15 triệu rồi tăng lên 30 triệu baht Thái.
“30 triệu baht không đủ để tôi mua bạn bè và một cộng đồng mới”, Jintana đã từ chối như vậy. Không mua chị được bằng tiền, người ta gửi đến nhiều thư hăm dọa viết bằng máu, chửi bảy đời dòng họ nhà chị rồi dọa giết.
Sáng 14-1-2001, một tay súng bí ẩn đã đến xả súng vào cửa hàng tạp hóa của Jintana, đạn xuyên thủng cửa tiệm và làm đổ vỡ nhiều đồ đạc. Rất may Jintana và chồng thoát nạn.
Người dân Ban Krut ngay sau đó đã thay phiên nhau ở bên cạnh bảo vệ Jintana. Đến hôm chị gặp chúng tôi vẫn có một cảnh sát viên bảo vệ chị 24/7 dù dự án này đã chấm dứt. “Các nhà đầu tư đâu để yên khi tôi đã làm họ đánh mất hàng triệu baht”, chị Jintana nói.
Trong thời gian thương lượng với chính quyền, phản đối sự có mặt của nhà máy điện than ở Ban Krut, Pi Jintana và người dân đã có thể chỉ ra những “lời nói dối trắng trợn” trong bản đánh giá tác động môi trường (EIA) của dự án. Theo đó, khoảng 500 ngư dân sẽ bị mất sinh kế chứ không phải chỉ có chín người, giá các loài hải sản trên thực tế cao hơn nhiều so với giá trong báo cáo, rạn san hô biển nơi đàn cá sinh sôi sẽ bị ảnh hưởng và suy thoái.
Chị kể với sự chua chát và châm biếm: “Lúc đó vào năm 2000 dự án được công khai để lấy ý kiến công chúng, nhưng khi chúng tôi yêu cầu được đọc đánh giá tác động môi trường, nhà chức trách nói rằng báo cáo đó được viết bằng tiếng Anh, chúng tôi không thể đọc và hiểu được”.
Chướng ngại ngôn ngữ đã không cản được cộng đồng người dân ở Ban Krut chỉ rõ các ẩn họa mà dự án mang lại. Họ được báo chí và nhiều cộng đồng ở Thái Lan đồng cảm và cuối cùng công lý đã chiến thắng.
Những hi sinh của Jintana để bảo vệ cuộc sống bình yên của cá, tôm, mực, san hô và con người ở Prachuap Khiri Khan chỉ các con chị thấm thía hơn ai hết. Ba người con chị không được sống gần mẹ (vì lý do an toàn) vẫn thường hỏi: “Chừng nào con được về với mẹ, mẹ ơi”.
Còn chị, giải thích về con đường đi của mình: “Tôi đã đến Mae Moh, nhìn thấy bằng mắt của mình người dân ở đó đã sống với ô nhiễm và chết vì bệnh tật do ảnh hưởng của khí SO2 từ nhà máy điện than Mae Moh. Tôi không thể để hiểm họa tương tự tái diễn ở làng xóm mình”.
Phát triển phải “có hậu”
Người dân Thái Lan giờ đây đã nhận ra một chính sách không chỉ ảnh hưởng đến riêng một làng xóm, riêng một tỉnh mà là một vùng. Một nhà máy điện than mọc lên là để theo sau một khu công nghiệp lớn xuất hiện. Bộ mặt xã hội sẽ đổi thay. Nông nghiệp, ngư nghiệp và du lịch bị xóa sổ. Làng xóm bị xé nát và chia rẽ sâu sắc. Những giá trị văn hóa, nền tảng gia đình bị lu mờ. Rất nhiều hệ lụy về xã hội xuất hiện.
GDP cho cả nước nhưng dân địa phương lãnh đủ tai họa ô nhiễm trước hết. Lợi ích từ nhà máy, xí nghiệp không đến với họ, tài nguyên không được chia sẻ công bằng. Hứa hẹn về công việc ở các nhà máy không hấp dẫn bà con. Phải phụ thuộc vào công việc hối hả ở nhà máy để có lương tháng thay vì được tự trồng lúa gạo, nuôi heo gà, không cần quá nhiều tiền là một sự mất tự do. Đâu là mục tiêu của phát triển? Để con người hạnh phúc hơn hay để họ bị lệ thuộc nhiều hơn?
Người dân ở Thái Lan muốn được quyền tham gia soạn thảo quy hoạch phát triển vùng cùng với chính phủ. Họ muốn có quyền nói không với những dự án có nguy cơ cao với môi trường.
Thứ công nghiệp người dân Thái Lan mong muốn phải ôn hòa với thiên nhiên và ưu tiên lợi ích của dân địa phương, chứ không phải là bắt người dân phải hi sinh cho GDP cả nước. Vì nếu chỉ chạy theo lợi ích kinh tế bằng con số, lâu nay người ta đã quên, không trừ từ GDP những thiệt hại đối với nông nghiệp, ngư nghiệp, môi trường và cả số tiền người dân phải chi trả cho bệnh viện để chăm sóc các vấn đề sức khỏe nảy sinh.
Đặc biệt, người ta bỏ quên những mất mát không tính được bằng tiền từ “việc bóc lột đến tận cùng khả năng chịu đựng của không khí, nước và môi trường” - theo ý kiến của tiến sĩ Penchom Saetang, Tổ chức Cảnh báo và tái tạo sinh thái Thái Lan.
Ở bất kỳ đâu khi thực hiện loạt bài này, người dân Thái luôn nhắc đi nhắc lại: “Hãy kể câu chuyện của chúng tôi với người Việt Nam. Các bạn hãy thận trọng với công nghiệp hóa”.
HỒNG VÂN
>> Kỳ 1: Hồ sơ của 300 cái chết
>> Kỳ 2 và 3: Cái giá của “GDP cao nhất” / Nước mắt trên đập thủy điện
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét